تجارت کیفیت آب

یک مجموعه گسترده از روش های مدیریت از روش های مدیریت اقتصادی و غیر اقتصادی کیفیت منابع آب و هوا طی سالیان مختلف در دنیا تحقیق و تجربه شده است که هرکدام نیز به شکلی موضوع مدیریت کیفیت منابع آب را پیش برده و در عین حال دارای نقاط قوت و ضعف خاصی نیز می باشند. درک اهمیت و کارکردهای مناسب تجارت کیفیت آب مستلزم شناخت دقیق و ارزیابی فنی روش های گذشته مدیریت کیفیت منابع آب از هر نوع و شکلی می باشد.

 انواع روش های مدیریت کیفیت محیط زیست
آکادمی تخصصی مهندسی محیط زیست به سراغ کتاب راهنمای ارزیابی تجارت کیفیت آب رفته و در این مقاله، روش های مختلف مدیریت محیط زیست مشتمل بر روش دستور و کنترل، روش حداقل سازی هزینه ها، روش کنترل یکنواخت، روش تشویق های مالیاتی، روش وام های کم بهره، روش یارانه های مستقیم، روش جرایم انتشار آلودگی و روش تجارت کیفیت آب را برای شما عزیزان به اختصار تشریح می کنیم.

 روش دستور و کنترل
الگوی دستور و کنترل به دنبال ممانعت و کنترل از تخلیه آلودگی توسط همه تخلیه کننده ها مستقل از شرایط و موقعیت خاص آنها است. این رویکرد عمدتا در اواخر دهه ۵۰ میلادی که اهمیت کنترل آلودگی و حفظ محیط زیست با تشدید فعالیت های صنعتی بعد از جنگ جهانی دوم ، بارز شده بود شکل گرفت و نگاهی به شدت سخت گیرانه دارد.
مهم ترین مزیت این روش سادگی در پیاده سازی الگو بدون نیاز به اطلاعات هزینه ای و کیفی آلوده کنندگان است. همچنین مهم ترین ضعف این روش در غیر اقتصادی بودن آن چه به لحاظ هزینه های کل کنترل و کاهش آلاینده و چه به لحاظ هزینه های کل کنترل و کاهش آلاینده و چه به لحاظ هزینه های اداری و تبادلی است. ناکارآمدترین این رویکرد در عمل به اثبات رسیده اما در عین حال این روش مدیریتی برای برخی از آلاینده های خاص و برخی عموم مورد نیاز است.

روش حداقل سازی هزینه ها
روش حداقل سازی هزینه ها به عنوان یک شاخص بهینگی حد پایین، به دنبال کمینه سازی کل هزینه های کنترل و کاهش آلودگی همه تخلیه کنندگان است. طبق نتایج این روش کلیه آلوده کنندگان به گونه ای در یک حد بهینه در حال تصفیه و کاهش آلودگی خود هستند که هرگونه کاهش اضافه تر در هزینه های کل کنترل یک عامل منجر به افزایش به افزایش هزینه های یک عامل دیگر آلوده کننده می گردد. به عبارت دیگر در حالت بهینه همه عوامل با نرخ هزینه های حاشیه ای مشابه در حال فعالیت هستند.
هر چند این روش مدیریتی ، کمینه ترین هزینه ها را برای مدیریت حوضه آبریز ارائه می دهد، اما این مزیت اقتصادی را به بهای از دست دادن عدالت ( عدالت با تعریف اقتصادی، نه مفهوم عام اجتماعی آن ) مهیا می کند. چرا که بهینه کل سیستم همیشه منجر به بهینه تک تک اجزای آن نمی گردد.
این رویکرد نسبت به تغییرات تکنولوژی، رشد و تغییرات منطقه و اضافه و کم شدن آلوده کننده های مختلف تا حدی انعطاف پذیر است و در عین حال مبتنی بر مشارکت فعال و ترغیب عوامل به خود کنترلی و خود اظهاری در کاهش آلاینده ای خود نیست. در نهایت حجم نسبتا زیاد اطلاعات مورد نیاز این روش مبتنی بر اطلاعات توابع هزینه ای هر عامل از دیگر نقاط ضعف رویکرد حاظر است ، هر چند بهترین شاخص اقتصادی را معرفی می کند.

 روش کنترل یکنواخت
در روش کنترل یکنواخت، می بایست یا انتشار آلودگی خود را به یک درصد مشابه کاهش داده و یا آنکه همه می باست تصفیه خود را به یک تراز مشابه ارتقا دهند. طبیعتا این رویکرد غیر اقتصادی تر از روش حداقل سازی هزینه ها بوده اما عدالت اقتصادی مناسب تری را با نگاه یکسان سازی برای همه آلوده کننده های محیط و با اتکا به داده ها و اطلاعات کمتری نسبت به روش قبل، ارائه می دهد.
از جمله ضعف های این روش این است که دیگر آلوده کننده هایی که قبل از اعمال روش در سطوح بالاتری در حال تصفیه و کاهش آلاینده های خود بوده اند را پنالتی می دهد. همچنین کلیه مسایل و مشکلات دیگر ذکر شده برای روش حداقل سازی هزینه را تا حد زیادی در بردارد.

روش تشویق های مالیاتی
تخصیص اعتبارات و تشویق های مالیاتی بر سرمایه گذاری های پایه به منظور ایجاد سیستم های کنترل آلاینده ها برای آن دسته از تخلیه کنندگانی که توانایی انجام این سرمایه گذاری ها را داشته باشند، از جمله روش های اقتصادی است که می تواند با دیگر روش ها نیز ترکیب شده و مدیریت نسبتا کارای مدیریت کیفی منابع را منجر گردد.
مهم ترین مسئله در این زمینه تعیین بهینه تشویق های مالیاتی است به گونه ای که در نهایت به حفاظت محیط زیست و کنترل آلودگی منجر شود، وگرنه این ابزار برای دولت و یا آژانس متولی محیط زیست هزینه بر بوده و در نهایت اثربخشی نیز نخواهد داشت. همچنین تعیین مناسب این مالیات نیازمند حجم بالایی از اطلاعات و داده های هزینه ای و مدیریتی می باشد.

روش وام های کم بهره
روش وام های کم بهره نیز مشابه روش قبل بوده و جهت گیری اصلی آن سرمایه گذاری های پایه تاسیسات کاهش و کنترل آلودگی می باشد. این روش جزء روش های ترکیبی است که به همراه دیگر روش ها قابل اعمال است و همان مسائل رویکرد تشویق های مالیاتی را دارا است.

روش یارانه های مستقیم
در روش یارانه ای، آژانس متولی محیط زیست به همه یا بخشی از عوامل موثر در آلودگی، یارانه های مختلفی تخصیص داده که اصولا یا انتشار آلاینده های خود را کاهش و یا قطع نمایند. این رویکرد در عین حال که بسیار هزینه بر است، تشویق کننده و انگیزاننده تغییر تکنولوژی و حرکت به سمت نوآوری در روش های کنترل آلودگی نیست. همچنین کارایی و اثربخشی این روش در دراز مدت زیر سوال می باشد. ممکن است این گونه ابزارها در زمانی که سطح آلودگی و مسایل اقتصادی ناشی از آن بسیار هزینه بر باشد به عنوان یک ابزار مکمل جذاب شوند.

روش جرایم انتشار آلودگی
در این رویکرد پایه ای، شارژی تحت عنوان مالیات و یا حتی جریمه بر واحد بار آلودگی انتشار یافته از هر تخلیه کننده تعیین شده و تخلیه کنندگان می توانند آزادانه یکی از روش های مطلوب و اقتصادی از دیدگاه خود از جمله بازیابی پساب، تقلیل تولید محصول، ساخت و ارتقای سیستم تصفیه و یا نهایتا پرداخت شارژ مربوطه را انتخاب نمایند.
نکته حائز اهمیت تعیین شارژ بهینه از طرف آژانس متولی محیط زیست برای کل آلوده کننده ها و یا بخشی از آن ها می باشد، به طوری که در نهایت گزینش روش های کنترل آلودگی در مقابل پرداخت شارژ ارجح و اقتصادی گردد. به عبارت دیگر از دیدگاه مدل سازی در حالت بهینه، هزینه حاشیه ای کنترل آلودگی در تراز مطلوب، معادل با درآمد حاشیه ای ناشی از عدم کنترل و پرداخت شارژ مربوطه می باشد.
این رویکرد از روش حداقل هزینه گران تر بوده اما نسبت به روش های دیگر از جمله رویکرد کنترل یکنواخت کاملا بهینه تر و اقتصادی تر است، در عین حال که تا حد مناسبی از مزایای مهمی چون عدالت ، انعطاف پذیری اندک در مقابل تغییرات تکنولوژی و رشد منطقه ای نیز برخوردار است. مهم ترین ویژگی این رویکرد تشویق و ایجاد انگیزه مناسب برای نوآوری و جذب روش های موثر در کنترل و کاهش آلاینده ها می باشد.

روش تجارت کیفیت آب
رویکرد تجارت کیفیت آب، نگرشی نو در حوضه مدیریت زیست محیطی حوضه آبریز بوده و در آن منابع آلاینده با هزینه کنترل آلودگی بالا سعی دارند اجازه تخلیه منابع آلاینده با هزینه کنترل آلودگی پایین تر را به قیمت بازار، خریداری نمایند، به گونه ای که ضمن حفظ اهداف از پیش تعیین شده زیست محیطی منابع آب ، هر دو عامل خریدار و فروشنده انتقاع اقتصادی و عملکردی مناسب برده و همزمان هزینه کنترل آلودگی در حوضه آبریز نیز کاهش یابد.
نگرش مدیریتی تجارت کیفیت آب با اتکا به تجارب، مزایا و معایب روش های پیش گفته چون شارژهای انتشار آلودگی، از قابلیت های مهمی چون کارایی هزینه، عدالت محوری، انعطاف پذیری مناسب در مقابل تغییرات حوضه آبریز به ویژه ورود و خروج منابع آلاینده جدید، قابلیت تعمیم و توسعه برای هر دو نوع آلاینده های نقطه ای و غیر نقطه ای، مشارکت پذیری فعال و در عین حال داوطلبانه آلوده کننده ها در حفاظت کیفی حوضه به عنوان یکی از پایه های توسعه پایدار و همچنین تشویق و ایجاد انگیزش مناسب برای نو آوری و تغییر در ذینفعان، برخوردار است.

منبع: کتاب ” راهنمای ارزیابی تجارت کیفیت آب ” نوشته دکتر امین سارنگ، دکتر عماد محجوبی، دکتر مجتبی اردستانی و دکتر محمدحسین نیک سخن