محمد درویش (متولد چهارم بهمن ماه ۱۳۴۴ – تهران)، کنشگر محیط زیست، پژوهشگر و کویرشناس است. درویش به عنوان یک کنشگر و پژوهشگر در حوزه محیط زیست، تلاش می کند تا ” چِراهای ” حفاظت از محیط زیست را به ایرانیان با سبک و سیاقی ویژه و واژه های خاص خود نشان دهد. این چهره عملگرا، بیش از سه دهه تلاش کرده تا جامعه، تصمیم گیران کشور و سیاستمداران را به درک مشترکی از اهمیت دادن به مسائل محیط زیستی برساند.
او سال ها قبل از آن که تلگرام و اینستاگرامی وجود داشته باشد، در وبلاگش تحت عنوان “مهار بیابان زایی” قلم می زد. او در وبلاگ مذکور چنین نوشته بود: محمّد درویش مي‌كوشد در گام نخست جايگاه محيط زيست را در سبد اولويت‌هاي راهبردي كشور، به منزلگاهي درخور ارتقاء بخشد؛ و در گام بعدي ثابت كند كه بخش پهناوري از زيست‌بوم وطن، همان قلمرو برهنه و سوزان ماسه‌هاي بادي و شوراب‌هاي كويري و كلوت‌هاي سر به فلك كشيده و نبكاهاي استوار عرصه‌هاي بياباني، مي‌تواند پايدارترين و غني‌ترين صندوق ذخيره‌ي ارزي ايرانيان باشد. به شرط آنكه بكوشيم با نفي «بيابان‌زدايي»، از بياباني‌شدن زيست‌بوم‌هاي تالابي، جنگلي و مرتعي خويش جلوگيري كنيم.
درویش در بسیاری از سخنرانی ها و مصاحبه های خود سعی کرده است تا ویژگی های یک کنشگر و فعالِ واقعی محیط زیست را از نگاه خودش بیان نماید.
از نظر او یک کنشگر و فعالِ واقعی محیط زیست:
- غر نمی زند و گلایه نمی کند.
- باید بداند که مسئولیت بزرگی بر عهده دارد و باید لایق این صفت باشد.
- باید تا می تواند مطالعه کند.
- باید بزرگان حوزه محیط زیست را بشناسد و با آثار بزرگان این حوزه آشنا باشد و حتی به آن هم اکتفا نکند و خود چیزی به آثار قبلی اضافه کند!
- مطالبه گر است اما نباید طلبکار باشد! باید همیشه بدهکار مردمش و سرزمینش باشد!
- نباید به کسی برچسب و اتهام بزند.
- باید ببخشد و دوستدار هموطنانش باشد.
- باید تا جایی که امکان دارد لبخند بزند.
- باید به مردم امید و انرژی بدهد تا بتوانند جلب شده و درگیر موضوعاتی که مطرح می کند، بشوند.
- باید مردم وقتی او را می بینند، عاشق مرامش بشوند و به این ترتیب عاشق رفتارش، سلوکش و عشقش بشوند و به این ترتیب است که می تواند موثر واقع بشود.
رمز حرکت به سمت پایداری و توسعه
محمد درویش، کلیدی ترین و راهبردی ترین سازمان در ارتقای پایداری و توسعه را سازمان آموزش و پرورش می داند و معتقد است هر کشوری که به آموزش و پرورش خودش به درستی و سزاوارانه بها بدهد، در مسیر توسعه پایدار حرکت خواهد کرد و بهترین پزشکان، بهترین مهندسین و بهترین صنعتگران در حوزه های مختلف در کشوری به وجود می آید که آموزش و پرورشی به روز و قوی داشته باشد و معلم ها با افتخار خودشان را معلم معرفی کنند و از منزلت اجتماعی درخوری برخوردار باشند.
متأسفانه کشور ما آن جور که باید به اموزش و پرورش توجه نکرده و معلم های ما در شمار آسیب پذیرترین و شکننده ترین اقشار جامعه هستند و به همین خاطر محصولی که از زیر دست چنین معلمانی که اعتماد به نفسشان را از دست داده اند و درگیر مشکلات معیشتی هستند، محصول خوبی نیست!
ما اگر بتوانیم نسلی را تربیت کنیم که اگر به او بگوییم: پنج دقیقه در مورد خودت صحبت کن بتواند صحبت کند و از ویژگی های خودش بگوید. بچه های ما ساعت ها می توانند در مورد گل های لیونل مسی، فیلترشکن و دور زدن فیلترینگ، نصب اپلیکشین های جدید، صحبت کنند و به ما مشورت بدهند{اما در مورد خودشان، پدرشان، ویژگی هایشان احتمالا نتوانند}. ما نتوانستیم بچه های قصه گو تربیت کنیم. ما نتوانستیم بچه هایی تربیت کنیم که آن ها مجال عشق ورزی به طبیعت در وجودشان نهادینه شده باشد.
شهر رویایی محمد درویش
شهر رویایی محمد درویش شهری است که صدای پرنده ها در آن شنیده شود.
وی معتقد است در شهری که صدای پرنده ها را در آن بتوان شنید، آلودگی صوتی وجود ندارد، مردمش از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کنند، آلودگی محیطی بسیار کم است، مردم هوای حیوانات و گیاهان را دارند و مردمی که هوای حیوانات و گیاهان را داشته باشند یعنی فهم بوم شناختی برخوردارند و قدر یکدیگر را نیز حتما می دانند.
ماجرای سپهری و شاملو
این پژوهشگر درباره پارادوکسی که در جوامع در حال توسعه و با وضعیت معیشتی نامطلوب وجود دارد بخشی از داستان سهراب سپهری و شاملو را نقل به مضمون می کند و این چنین می گوید:
به ما فعالین محیط زیست می گویند وقتی مردم غم نان دارند، چرا شما نگران کَل و میش و قوچ و بز کوهی و درخت و تالاب و گیاه و… هستید؟ به ما می گویند اول باید چرخ اقتصاد بچرخد تا بعد بیاییم بگوییم حالا چیکار کنیم که تخریب کمتری در حوزه محیط زیست داشته باشیم.
سهراب سپهری در سال ۱۳۴۴ در سالی که من-محمد درویش- زاده شدم، این شعر معروفش را سرود:
آب را گل نکنیم
در فرودست انگار کفتری می خورد آب
یا که در بیشه ای دور سیره ای پر می شوید
یا در آبادی کوزه ای پر می گردد
آب را گل نکنیم
شاید این آب روان
می رود پای سپیدار تا فرو شوید اندوه دلی…
در آن زمان، شاملو به سپهری معترض می شود و می گوید در روزگاری که بمب های آمریکایی بر سر مردم فرو می ریزد-اشاره به جنگ ویتنام- و رژیم-پهلوی- در حال اعدام جوانان وطن است و شاهد خشونت های کم نظیری در سطح دنیا هستیم، تو نوحه سر داده ای و نگران آب خوردن یک کبوتر و یا سیراب نشدن سپیدار هستی! من این عرفان بازی ها را درک نمی کنم!
درویش می گوید: در سال های اخیر هم می گویند: ما تحت محاصره، تحریم، سقوط ارزش پول ملی، بیکاری، تورم و ده ها مشکل و چالش جدی در کشور هستیم و آن وقت شما صحبت از حفظ محیط زیست می کنید؟
من(درویش) در پاسخ به آن ها جواب سهراب به شاملو را یادآوری می کنم؛ سهراب در آن سال که شاملو نسبت به اشعار سهراب معترض گشته بود این چنین پاسخ داد:
ما اگر بتوانیم نسلی را پرورش دهیم که آن نسل دلش برای آب خوردن یک کبوتر و یا سیراب شدن یک سپیدار بتپد هرگز اجازه نمی دهد که خون از دماغ جوانی بی گناه به زمین بریزد، چه برسد به اینکه بی تفاوت از کنار مسائلی نظیر اعدام جوانان و نسل کشی بگذرد! هر چند که در آن زمان، شاملو دلایل سهراب را نپذیرفت ولی در سال های آخر عمرش گفته بود که سهراب درست می گفت…
درویش با یادآوری این داستان به ما خاطرنشان می کند:
بچه هایی که در کودکی بازی شان، آزار رساندن به حیوانات و سگ و گربه باشد، به عنوان بازی دُم سگ و گربه را قطع کنند و برای سرگرمی دست به تخریب محیط زیست بزنند، امکان دارد در بزرگسالی، تفریحات خطرناک تری را انتخاب کنند و یکی از تفریحاتشان دیدن صحنه های سربریدن داعش باشد و یا به فردی اسیدپاش تبدیل شوند!
ما اگر جامعه ای را تربیت کنیم که به محیط زیستشان احترام بگذارند، حتما مردم آن جامعه به همنوعان خودشان بیشتر حرمت می نهند. درست است که ما در کشور مشکلات بسیاری در حوزه معیشت داریم ولی ذبحِ موضوعات محیط زیستی به بهانه پرداختن به موضوعات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی، یعنی اینکه آن موضوعات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در آینده ای نه چندان دور، حادتر خواهد شد…
احساس رضایت در زندگی
مهندس درویش همیشه می گوید: تنها راهی که تو می توانی در زندگی احساس رضایت بکنی این است که فکر بکنی اگر تو نبودی ممکن بود که حالِ سرزمینت، حالِ وطنت، حالِ یک بخشی از کره زمین بدتر می شد! اینگونه احساس رضایت داشتن از زندگی، ثروت بزرگی است که می توان به آن بالید.
ما باید به سمت کسب ثروت و معرفتی برویم که با پول نتوان آن را خرید!
پشتوانه مردمی
محمد درویش به واسطه تلاش های خالصانه ای که برای محیط زیست ایران داشته، محبوبیت ویژه ای نیز بین مردم دارد و توانسته به پشتوانه حمایتِ مردمی و سرمایه اجتماعی که دارد، رهبری چندین کارزار ارزشمند را بر عهده گرفته و نتایج شگرفی را در کنار هموطنانش رقم بزند؛ گوشه ای از این کارزارها بدین شرح است:
- جمع‌آوری بیش از ۱.۵میلیارد تومان در قالب کارزار ملی دست یار برای خرید پای پروتز هوشمند مربوط به محیط بان جانباز، سیدامین هادی‌پور
- کمک به نجات فرزند یک محیط بان از خطر اعدام در شیراز و جلب رضایت اولیای دم
- کمک به تهیه ویلچر برقی برای یک محیط‌بان قطع نخاع شده در خوزستان
- حمایت از کارزار سه شنبه های بدون خودرو
- حمایت از کارزار شنبه های بدون پسماند
- کمک به مردم در بندر دیر برای حفاظت از رویشگاه حرا و تالاب این شهر
- حمایت از کارزار کاپ(کاهش پسماند)
- حمایت از بنیاد الگن(برای احیای جنگل های زاگرس)
- حمایت از چندین کارزار در جهت افزایش سرانه مطالعه در کشور
- ترویج دوچرخه سواری و تلاش در جهت آگاهی رسانی برای تغییر مبلمان شهری از خودرو محوری به سمت بوم محوری
محمد درویش با خستگی ناپذیری خود ثابت کرده است که اگر صادقانه، خالصانه، عاشقانه و با سلاح دانش در جهت اهدافت حرکت کنی، دیگران هم با تو همسفر خواهند شد و آن وقت است که می توانی کارهایی بسیار بزرگ انجام دهی.
به راستی که این آدم حسابی مملکت، دلیلی برای سرکردن زمستان ها بوده و هست و خواهد بود…
نگارنده این نوشته، چندین سال است که محمد درویش را دنبال می کند و فقط بخش بسیار کوچکی از درس هایی که از این چهره می توان آموخت را از میان نوشته هایش، سخنرانی هایش، مصاحبه هایش در اینجا آورده است. به نظر نگارنده باید از شخصیت های اثرگذار در حفاظت از محیط زیست ایران، کسانی که عمر و جوانی و جانِ خود را صرفِ محیط زیست کرده اند، بیشتر نوشت و تا زمانی که این عزیزان زنده هستند، قدردانشان بود.
ابوالفضل بشیری
مدیر وبسایت آکادمی تخصصی مهندسی محیط زیست
منبع عکس اول: اعتماد آنلاین
منبع عکس دوم و سوم: اینستاگرام محمد درویش